Το 1947, όταν με το περιβόητο «Δόγμα Τρούμαν», το «κουμάντο» στην Ελλάδα, στη θέση των άγγλων ιμπεριαλιστών, αναλαμβάνουν οι αμερικάνοι ιμπεριαλιστές, οξύνεται στο έπακρο ο μονόπλευρος εμφύλιος πόλεμος των μοναρχοφασιστών κατά του λαϊκού κινήματος.
Τη χρονιά αυτή ιδρύεται ο «Οργανισμός Αναμορφωτηρίων Μακρονήσου» (ΟΑΜ). Αρχίζει η μεταφορά αριστερών στρατιωτών στη Μακρόνησο. Μέσα σε λίγους μήνες συγκροτούνται τρία τάγματα σκαπανέων, που αργότερα μετονομάστηκαν ειδικά τάγματα οπλιτών: το Α΄ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών (Α΄ΕΤΟ), το Β΄ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών (Β΄ΕΤΟ) και το Γ΄ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών (Γ΄ΕΤΟ). Έργο και αποστολή των ταγμάτων αυτών ήταν να «αναμορφώσουν» τους στρατιώτες, να κάμψουν το φρόνημά τους, να αποσπάσουν από αυτούς τις περιβόητες «δηλώσεις μετανοίας». Και για το σκοπό αυτό χρησιμοποίησαν κάθε είδος ψυχολογικής και σωματικής βίας, όλα τα μέσα ατομικών και ομαδικών βασανιστηρίων σε βάρος των ουσιαστικά κρατουμένων στρατιωτών.
Έως τις αρχές του 1948 η «αναμόρφωση» δεν είχε αποδόσει τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Η βασική μάζα των στρατιωτών ακόμα κρατούσε, ειδικά στο Α΄ΕΤΟ, το «κόκκινο τάγμα». Τότε η διοίκηση του ΟΑΜ κατέφυγε στο έσχατο μέσο, την ένοπλη βία. 29 Φλεβάρη και 1η Μάρτη του 1948 έγινε η μεγάλη σφαγή κρατουμένων στρατιωτών στο Α΄ΕΤΟ. Την πρώτη μέρα, αλφαμίτες οχυρωμένοι, χτυπούν με τα όπλα και τα αυτόματα τους στρατιώτες που είχαν συγκεντρωθεί στη χαράδρα κοντά στο θέατρο, σκοτώνοντας και τραυματίζοντας αρκετούς. Την επόμενη μέρα εμφανίστηκε ένα περιπολικό του Στόλου με το
Γενικό Επιθεωρητή Μακρονήσου ταξίαρχο Μπαϊρακτάρη. Αυτός έδωσε το πρόσταγμα για γενική ένοπλη επίθεση. Άνδρες από το περιπολικό και από την ξηρά οι αλφαμίτες χτυπούσαν με όπλα, αυτόματα, όλμο και μυδράλια. Νεκροί εκατοντάδες στρατιώτες…Κι ακόμα περισσότεροι τραυματίες.
***
Την περίοδο 1946 - 1947 εκτοπίσθηκαν σε διάφορα νησιά δεκάδες χιλιάδες κομμουνιστές και αρκετοί αγωνιστές. Ικαρία, Μούδρο, Αη Στράτης.
Από τις αρχές του 1948 άρχισε να προετοιμάζεται και βαθμιαία τέθηκε σε εφαρμογή ένα γενικό σχέδιο της μοναρχοφασιστικής κυβέρνησης, για τη συγκέντρωση όλων των πολιτικών εξόριστων στη Μακρόνησο, που ήδη λειτουργούσε σαν χώρος ουσιαστικά κράτησης των αριστερών, προοδευτικών φαντάρων (ΑΕΤΟ, ΒΕΤΟ, ΓΕΤΟ, Γ΄κέντρο) ενώ παράλληλα είχε αρχίσει να λειτουργεί η ΣΦΑ (Στρατιωτική Φυλακή Αθηνών).
Τελευταία αποστολή από την Ικαρία έφτασε αρχές Ιούνη 1949 σχηματίζοντας τον 11ο κλωβό (διαμέρισμα) στον Αη Γιώργη και αμέσως ύστερα από αυτό – τέλη Ιούνη ’49 - έφτασαν οι αποστολές από το Μούδρο, που σχημάτισαν το 12ο και τελευταίο κλωβό (διαμέρισμα), επίσης στον Αη - Γιώργη. Προηγούμενα, στη διάρκεια ενός χρόνου (Μάης ’48 - Μάης ’49) είχε ολοκληρωθεί η μεταφορά και των εξορίστων από τον Αη Στράτη και τα άλλα νησιά. Έτσι, τελικά διαμορφώθηκαν 12 κλωβοί. Στους Φούρνους (που πήραν την ονομασία τους από το γεγονός ότι εκεί είχε δημιουργηθεί μια εγκατάσταση παρασκευής άρτου, φούρνος) οι κλωβοί 1ος, 2ος, 3ος, 4ος, 5ος και 6ος και στον γειτονικό Αη Γιώργη οι κλωβοί 7ος, 8ος, 9ος, 10ος, 11ος 12ος. Αυτοί οι 12 κλωβοί συγκρότησαν το 4ο τάγμα της Μακρονήσου που υπαγόταν στην άμεση δικαιοδοσία της χωροφυλακής. Συνολικά περίπου 10.000 εξόριστοι…
Στους μήνες Σεπτέμβρη – Οκτώβρη μεταφέρονται περίπου 1500 νέοι (έως 30 ετών) στο ΑΕΤΟ και στους μήνες Νοέμβρη – Δεκέμβρη περίπου 8500 στο ΒΕΤΟ. Την «αναμόρφωσή» τους εδώ αναλαμβάνει ο στρατός και τα ειδικά τμήματα βασανιστών… λόχοι Διοικήσεως..
Παρά τα βασανιστήρια και τη βία σωματική και ψυχολογική άντεξαν και δεν υπέγραψαν δήλωση περίπου 150 εξόριστοι στο ΑΕΤΟ (σύρμα πολιτικό) και περίπου 850 στο ΒΕΤΟ (812 στο σύρμα – 7ος λόχος και οι υπόλοιποι στους Φούρνους και Αη Γιώργη). Ο βασικός στόχος του μοναρχοφασισμού να σπάσει, να λυγίσει και να γονατίσει τους αγωνιστές απέτυχε.
Παρά τις μέθοδες που χρησιμοποίησε ο εχθρός πάνω από χίλιοι αγωνιστές κράτησαν. (Βλ. συνέντευξη Ι.Ι στην «Αριστερά» «Για το μ-λ κίνημα της Ελλάδας» και άρθρο του Ι.Ι στο Λ.Δ. μετά το θάνατο του Γ. Χοντζέα).
***
Πληροφορίες που έφταναν από στρατιώτες του ΑΕΤΟ που αφού απολύθηκαν από το στρατό μεταφέρθηκαν στο 4ο τάγμα ως πολιτικοί εξόριστοι, ανέφεραν για τα βασανιστήρια που συνεχίζονταν εκεί και ειδικά για την «υποδοχή» που επιφυλάχθηκε το Σεπτέμβρη του ’49 στην πρώτη αποστολή των νέων, «στρατεύσιμων» που είχε φτάσει εκεί από το 4ο τάγμα. Τα στοιχεία ήταν συγκεκριμένα, που όφειλε η καθοδήγηση να τα αξιοποιήσει προετοιμάζοντας τον κόσμο για τις μάχες που επέρχονταν.
Καμιά προετοιμασία, καμιά ενημέρωση, ούτε στα στελέχη της πολιτικής οργάνωσης. Με το «επιχείρημα» να μην τρομοκρατηθεί ο κόσμος, τον άφησαν χωρίς μια σωστή πληροφόρηση, έρμαιο της αρβύλας που αλώνιζε τα μυαλά των εξορίστων πότε «πληροφορώντας» τους πως εκεί «καλοπερνάνε» όσοι πήγαν, με καλό φαΐ και τσιγάρα και πότε τα ακριβώς αντίθετα.
Τα αποτελέσματα είναι γνωστά. Κράτησε και δεν υπέγραψε το 10% περίπου και άλλο ένα 20% περίπου πήρε πίσω, ανακάλεσε τη δήλωση, συνολικό ποσοστό 30%.
Αυτό, καταρχήν, αποτέλεσε μια επιτυχία για το μοναρχοφασισμό, να σπάσει το 70% των εξορίστων. Και αν λάβουμε υπόψη το κατά τεκμήριο υψηλότερο πολιτικό επίπεδο των εξορίστων (η πλειοψηφία τους δεν ήταν απλά μέλη, αλλά στελέχη του λαϊκού κινήματος πρωτού πιαστούν) σε σχέση με τους στρατιώτες, που αρχικά είχαν συγκεντρωθεί στα στρατιωτικά τάγματα, (πολλοί από αυτούς, μόνο και μόνο διότι ήταν μακρινοί συγγενείς αριστερών, κομμουνιστών, λαϊκών αγωνιστών), τότε καταλαβαίνουμε τι εσήμαινε αυτό.
Στην πραγματικότητα, ωστόσο, ο μοναρχοφασισμός έχασε τη μάχη της Μακρονήσου. Γιατί ο στόχος του ο στρατηγικός ήταν να σπάσει τους αγωνιστές, να διαλύσει αυτή την εστία αντίστασης, να τους μετατρέψει σε άβουλα όργανά του. Σ’ αυτή του την επιδίωξη απότυχε παταγώδικα. Αν λάβουμε υπόψη μας την έκταση, το είδος και τη διάρκεια των βασανιστηρίων που χρησιμοποιήθηκαν σε βάρος των εξόριστων αγωνιστών, τότε σίγουρα μπορούμε να πούμε πως αυτό το 10% ή 30% τελικά που άντεξε ήταν μια επιτυχία του λαϊκού κινήματος.
Η σημασία της λαϊκής αντίστασης, της πίστης στα ιδανικά του κομμουνιστικού κινήματος, της αυτοθυσίας και της αφοσίωσης στην υπόθεση του λαϊκού αγώνα, κρατήθηκε ψηλά. Αυτοί κράτησαν το βάρος για νέα πετάγματα του λαϊκού κινήματος στη συνέχεια. Αλλά και η τεράστια πλειοψηφία εκείνων που υπέκυψαν προσωρινά στη σωματική βία, βγαίνοντας από αυτό το κολαστήριο, σιγά – σιγά ξαναβρήκαν το κουράγιο να αντιταχθούν στο μοναρχοφασισμό και να πάρουν μέρος στους λαϊκούς αγώνες. Πλαισίωσαν αργότερα τις οργανώσεις της ΕΔΑ, μπήκαν στα εργατικά συνδικάτα και άλλες μαζικές οργανώσεις και έδωσαν τις συνεισφορές τους στο λαϊκό αγώνα.
Και υπάρχει ένα ακόμα γεγονός που δείχνει ότι οι μοναρχοφασίστες μπορεί να έσπασαν πολύ κόσμο με τα βασανιστήρια, αλλά σε καμία περίπτωση δεν τον κέρδισαν. Είναι αυτό που συνέβηκε στις εκλογές της 5ης Μάρτη του 1950 στη Μακρόνησο και ειδικά στο ΒΕΤΟ: όταν το βράδυ εκείνο ανοίχθηκαν οι κάλπες για να καταμετρηθούν οι ψήφοι που είχαν δοθεί, το αποτέλεσμα στο λόχο διοικήσεως που ψήφισαν οι «διαλεγμένοι» στρατιώτες, μαζί και αλφαμίτες, ήταν «η συντριπτική ήττα του Λαϊκού Κόμματος της δεξιάς. Η τεράστια πλειοψηφία των ανδρών του λόχου διοικήσεως είχε ψηφίσει τη δημοκρατική παράταξη και την ΕΠΕΚ. Ο Τζανετάτος, διοικητής του τάγματος, μόλις το έμαθε έχασε τα πασχάλια του, και λιποθύμησε».
***
Μετά τις εκλογές στις 5 Μάρτη 1950 και την άνοδο στην εξουσία της ΕΠΕΚ του Πλαστήρα εκδηλώθηκε κίνηση για ανάκληση δηλώσεων – έφτασαν τους 2000 περίπου οι ανακλησίες. Αυτοί, μαζί με εκείνους που δεν υπέγραψαν (σύνολο περίπου 3000) που το Μάη – Ιούνη 1950 είχαν γυρίσει στο 4ο τάγμα, μεταφέρθηκαν στον Αη Στράτη τον Ιούνη – Ιούλη 1950. Έτσι άρχισε η νέα φάση του Αη Στράτη, που κράτησε δώδεκα ολόκληρα χρόνια, ως το καλοκαίρι του 1962, οπότε διαλύθηκε το στρατόπεδο του Αη Στράτη και απολύθηκαν οι 200-250 περίπου εξόριστοι που είχαν μείνει σ’ αυτό.
ΑΗ ΣΤΡΑΤΗΣ
Στον Αη Στράτη κρατήθηκαν πολιτικοί εξόριστοι σε τρεις διαφορετικές περιόδους. Η πρώτη περίοδος ήταν στα 1929 – 1943, η δεύτερη περίοδος στα 1946- 1949 και η τρίτη περίοδος στα 1950 – 1962. Στα χρόνια αυτά, συνολικά, περίπου 29, από τον Αη Στράτη πέρασε ο μεγαλύτερος αριθμός πολιτικών εξόριστων, αν και σε ορισμένες χρονικές περιόδους, όπως στα 1947 – 1949 ένας μεγάλος αριθμός εξορίστων κρατήθηκε και σε άλλα νησιά, όπως η Ικαρία, η Λήμνος, η Σαμοθράκη, η Ανάφη, η Φολέγανδρος, η Γαύδος, η Αμοργός κ.α.
Σε κάθε περίπτωση, τα μέτρα και η πίεση της αντίδρασης πάνω στο λαϊκό κίνημα εξακολουθούσαν αδιάκοπα, ανεξάρτητα από τη μορφή που έπαιρναν κάθε φορά, όπως αδιάκοπα συνεχιζόταν και η αντίσταση και πάλη του λαϊκού κινήματος απέναντι σε αυτά.
Είναι χαρακτηριστική η διοικητική εκτόπιση, δηλαδή χωρίς οποιαδήποτε δημοσιότητα δίκης, με συνοπτικές αποφάσεις των περιβόητων Επιτροπών Δημόσιας Ασφάλειας που λειτουργούσαν σε κάθε Νομό. Σημειώνουμε την πλευρά αυτή, για να δείξουμε το μέγεθος της αντιδημοκρατικής αυθαιρεσίας. Με μια απλή «εισήγηση» της «οικείας αστυνομικής αρχής» χιλιάδες αγωνιστές, αντίπαλοι του καθεστώτος βρέθηκαν για πολλά – πολλά χρόνια στα στρατόπεδα της αντίδρασης και του φασισμού. Κάποιοι ως και 15 συνεχή χρόνια από τις μαζικές συλλήψεις του Ζέρβα, τον Ιούλη του 1947 ως τη διάλυση του Αη Στράτη τον Ιούνη του 1962.
Πράγματι, τα στρατόπεδα κράτησης των πολιτικών εξορίστων διαλύθηκαν 13 χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου ( Αύγουστος 1949 – πέρασμα των τελευταίων τμημάτων του Δημοκρατικού στρατού στην Αλβανία).