Σχέδιο για μια ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας

Εισαγωγή

Ο Ν. Μπελογιάννης εκτελέστηκε το πρωί της 31^ης Μάρτη 1952, από την «κεντρώα» κυβέρνηση του Ν. Πλαστήρα, κατ’εντολήν των Αµερικανών αφεντικών της. Είχαν προηγηθεί δύο δίκες όπου ο Ν. Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του αντιµετώπισαν µε περισσή επιτυχία τις κατηγορίες για κατασκοπεία σε βάρος της Ελλάδας. Ο Ν. Μπελογιάννης, όταν µεταφέρθηκε µετά την πρώτη δίκη του στις φυλακές της Κέρκυρας, µέσα σε συνθήκες αποµόνωσης και ελλιπούς ενηµέρωσης, άρχισε να γράφει το έργο του «Σχέδιο για µία ιστορία της νέας ελληνικής λογοτεχνίας». Μέσα σε αυτό, υπάρχουν ανολοκλήρωτα κοµµάτια για τον 19^ο αιώνα, ένα ολοκληρωµένο β΄ κεφάλαιο, σηµειώσεις και αποδελτιώσεις και σχόλια που είδαν το φως της δηµοσιότητας µετά την εκτέλεσή του. Σε κάθε περίπτωση, καταδεικνύονται έντονα δύο στοιχεία από την προσπάθεια του Ν. Μπελογιάννη. Πρώτον, το ασίγαστο πάθος του κοµµουνιστή ν’αξιοποιήσει ακόµα και τις χαραµάδες του χρόνου ώστε να ’ναι χρήσιµος και δεύτερον τη φροντίδα του επαναστατικού ΚΚΕ ν’ασχοληθεί µε όλες τις σφαίρες της πνευµατικής ζωής. Ανάµεσα στους κύκλους της διανόησης και του ΚΚΕ είχαν αναπτυχθεί ποικίλες αντιλήψεις για τη «συνέχεια» του ελληνισµού από την αρχαιότητα ως τις µέρες µας, για το ρόλο της πνευµατικής δηµιουργίας, τη δράση του κλήρου, τη σχέση των οικονοµικών αλλαγών και του εποικοδοµήµατος κ.α. Ο Ν. Μπελογιάννης προσπάθησε µε τρόπο απλό, παραστατικό και άµεσο, να περιγράψει αυτή την πορεία, κρατούµενος χωρίς στήριξη. Αυτό κάνει το εγχείρηµά του ακόµα µεγαλύτερο. Το βιβλίο του Ν. Μπελογιάννη «Σχέδιο για µια ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας», έµεινε ανολοκλήρωτο για προφανείς λόγους. Το πρώτο µέρος µε τίτλο «Πρώτες µακρινές ρίζες» εκτείνεται από το «ψυχορράγηµα του Βυζαντίου» όπως γράφει ο Ν. Μπελογιάννης και φτάνει ως το ακριτικό ψευτο-έπος που κατά τη γνώµη του συγγραφέα έχει ελάχιστη λογοτεχνική αξία. Το δεύτερο µέρος είναι υλικό σε φακέλους, που ξεκινούν από το γλωσσικό ζήτηµα και τον Ψυχάρη και φτάνουν ως τον Παπαδιαµάντη, τον Γ. Τερτσέτη και τον Κ. Παπαρρηγόπουλο. Tο γ΄ µέρος του υλικού βρίσκεται σε δέµατα και περιλαµβάνει διάφορα ζητήµατα και σηµειώσεις του κοµµουνιστή ηγέτη, για το ίδιο θέµα που είδαν το φως της δηµοσιότητας, µε τη φροντίδα κυρίως της Έλλης Παππά, σύντροφο και συγκατηγορούµενη του Ν. Μπελογιάννη. Η εκτέλεση του Ν. Μπελογιάννη δεν του στέρησε µόνο τη δυνατότητα ολοκλήρωσης του έργου του. Αφαίρεσε και από το λαό µας, και τη διανόησή του, τη δυνατότητα να επικοινωνήσει στο πεδίο των γραµµάτων µ’έναν κοµµουνιστή που συνδύαζε την πνευµατική καλλιέργεια µε τη µαρξιστική σκέψη. Ο Ν. Μπελογιάννης διαπίστωσε ότι λείπει µια µαρξιστική ιστορία της λογοτεχνίας και ως εκ τούτου υπάρχει ένα κενό στην προσέγγιση για τη διαµόρφωση του νεοελληνικού είδους. Σ’αυτό το κενό εισόρµησε ο µεγαλοϊδεατισµός, που πήρε τον 19^ο και 20^ο αιώνα διάφορες µορφές και επηρέασε πολλαπλά και τα ελληνικά γράµµατα. Οι Μορφωτικές Εκδόσεις, τιµώντας τον Ν. Μπελογιάννη, επανεκδίδουν το πρώτο µέρος από την εργασία του για τη νεοελληνική λογοτεχνία µε τίτλο «Πρώτες µακρυνές ρίζες» και το οποίο αναφέρεται στο Βυζάντιο.

Στο παράρτηµα παρουσιάζουµε τη προσέγγιση του Ν. Μπελογιάννη για το γνωστό βιβλίο «Ελληνική Νοµαρχία».

Απρίλης 2017
ΜΟΡΦΩΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ