Οι θέσεις του Απρίλη

Εισαγωγή

Το τέλος του 1916 αποτελεί σημείο καμπής για τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Οι πρώτες ύλες των εμπολέμων εξαντλούνται, όπως και τα τρόφιμα και η υπομονή των λαϊκών μαζών.

Ο πόλεμος των χαρακωμάτων -όπως ονομάστηκε- κατέληγε σ’ένα βάλτο όπου όλοι πολεμούσαν εναντίον όλων. Η Γερμανία και η Αυστροουγγαρία βρίσκονταν σε χειρότερη θέση, ενώ το μαζικό αντιπολεμικό κίνημα ολοένα δυνάμωνε στην καρδιά της Ευρώπης, κάνοντας δυσκολότερη τη ζωή των αστικών κυβερνήσεων – ιδίως της Αγγλίας και της  Γαλλίας –παρ’ ότι οι τελευταίες έβλεπαν να σαρκώνονται σιγά-σιγά οι αρπακτικοί στόχοι τους. Ο Λένιν έγραφε στα τέλη του 1916: «Η Ευρώπη περνάει επαναστατική κατάσταση. Ο πόλεμος και η ακρίβεια της ζωής την οξύνουν». Στην Αγγλία, η νέα κυβέρνηση του Λόυντ Τζωρτζ βάζει ως στόχο να τερματίσει τον πόλεμο με τη συντριβή της Γερμανίας. Στη Γερμανία, η εξουσία περνά σχεδόν πραξικοπηματικά στα χέρια της ανώτατης στρατιωτικής διοίκησης, στους στρατηγούς Χίντεμπουργκ και Λούντερντοφ, που ως τότε βρίσκονταν στο ανατολικό μέτωπο. Οι τελευταίοι ρίχνουν στον πόλεμο το όπλο των υποβρυχίων· σύμφωνα με τη νέα τακτική, τα γερμανικά υποβρύχια θα βύθιζαν απροειδοποίητα όποιο πλοίο κατευθύνονταν σε λιμάνι της Αντάντ (Αγγλία-Γαλλία-Ρωσία και στο τέλος η Ιταλία) ως μέσο για να στερήσουν κυρίως από την Αγγλία τα μέσα διατροφής. Στις αρχές του 1916, η Γερμανία προτείνει στην Αντάντ διαπραγματεύσεις ειρήνης, θέλοντας να διασπάσει την 4μερή Ανταντ και ν’αποκοιμίσει τις μάζες των εργαζομένων στη Γερμανία. 
   Ταυτόχρονα, η Γερμανία κ η Αυστρία προτείνουν ειρήνη με τον Τσάρο της Ρωσίας. Όμως οι λαϊκές μάζες της Ρωσίας, οδηγημένες από το μπολσεβίκικο κόμμα και την πολύχρονη αντίστασή τους στο κνούτο των φεουδαρχών και στην τρομοκρατία του τσάρου, θέλουν να σταματήσει ο πόλεμος με τον δικό τους τρόπο. Ανατρέποντας τον τσαρισμό και την απολυταρχία.

 Τον Φλεβάρη του 1917 ο Τσάρος ανατρέπεται και τη θέση του παίρνει η κυβέρνηση Λβοφ. Δίπλα όμως στην αστικοδημοκρατική κυβέρνηση, την οποία στήριζε η φιλελεύθερη αστική τάξη, οι τσιφλικάδες και πολιτικά οι μενσεβίκοι και εσέροι, δημιουργούνται, για πρώτη φορά οργάνωση εξουσίας της εργατικής τάξης και της αγροτιάς, τα περίφημα Σοβιέτ, με κυρίαρχο το Σοβιέτ της Πετρούπολης. Έχουμε δηλαδή για πρώτη φορά στον 20ο αιώνα ένα ιστορικό αξιοπρόσεκτο, τη λεγόμενη δυαδική εξουσία όπου η νέα ρωσική κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη με νέα όργανα λαϊκής κυριαρχίας. Η πρώτη επανάσταση του 1917 (τον Φλεβάρη σύμφωνα με το παλιό ημερολόγιο) αναμφισβήτητα γεννήθηκε από τους εξής παράγοντες: 

• Από την παράταση του παγκόσμιου πολέμου που γεννούσε θάνατο, πείνα και φτώχεια

• Από τη «γενική πρόβα» της αποτυχημένης επανάστασης του 1905 που εξόπλισε τις μάζες με την πείρα της σύγκρουσης με την απολυταρχία

• Από ένα έμπειρο, μάχιμο και «σιδερένιο» κόμμα της εργατικής τάξης, το ρώσικο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα (μπολσεβίκοι). Γι’ αυτήν τη φάση (επανάσταση του Φλεβάρη), ο Λένιν, που έχει φτάσει στην Πετρούπολη τη νύχτα της 3 Απρίλη, γράφει: «Η ιδιομορφία της σημερινής στιγμής στη Ρωσία βρίσκεται στο πέρασμα από το πρώτο στάδιο της επανάστασης που έδωσε την εξουσία στην αστική τάξη, εξαιτίας της ανεπαρκούς οργάνωσης και συνειδητότητας του προλεταριάτου και των φτωχών στρωμάτων της αγροτιάς» για να συμπληρώσει «Καμία υποστήριξη στην Προσωρινή κυβέρνηση...».

Ο Λένιν αναγνωρίζει ότι «στα περισσότερα σοβιέτ των εργατών βουλευτών το κόμμα μας είναι μειοψηφία...». Υποστηρίζει ότι «πρέπει να εξηγήσουμε στις μάζες με επιμονή, υπομονή και συστηματικότητα ότι πρέπει να περάσει η εξουσία στα σοβιέτ των εργατών βουλευτών και οι μάζες με την πείρα τους ν’απαλλαγούν από τα λάθη τους». Παρακάτω προτείνει (4 και 5 του Απρίλη 1917) εκτός από την αλλαγή του ονόματος του κόμματος (από σοσιαλδημοκρατικό σε κομμουνιστικό), μέτρα όπως «εθνικοποίηση των τραπεζών σε μια πανεθνική τράπεζα και άσκηση ελέγχου από τα σοβιέτ των εργατών βουλευτών», «δήμευση όλων των γαιών (γης) των τσιφλικάδων», «όχι εφαρμογή του σοσιαλισμού ως άμεσο καθήκον αλλά πέρασμα αμέσως στον έλεγχο της κοινωνικής παραγωγής και της διανομής των προϊόντων από τα σοβιέτ». Η δεξιά του κόμματος, με επικεφαλής τον Πλεχάνοφ, επιτέθηκε στον Λένιν γράφοντας για «παραλήρημα». Στις σημερινές συνθήκες ακούγονται διάφορες κραυγές από την αναρχοαυθόρμητη πλευρά όπως «να γίνουν σοβιέτ», «να εθνικοποιηθούν οι τράπεζες», «να δεσμευτεί η εκκλησιαστική περιουσία» και άλλα παρόμοια για τα οποία «θα τρίζουν τα κόκκαλα του Λένιν». Αντί για συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης, οι αριστεριστές κάθε λογής αντιγράφουν όπως λάχει συνθήματα και φράσεις του 1917 σαν «ιστορικά μαργαριτάρια». Γιατί τον Απρίλη του 1917 στη Ρωσία είχαμε επαναστατική κατάσταση, όπου οι πάνω (κυβέρνηση) δεν μπορούσε να κυβερνάει με το τσαρικό μαστίγιο και οι κάτω (εργατική τάξη) βρισκόταν σε επαναστατικό  αναβρασμό. Τα Σοβιέτ είχαν τη δύναμη. Στη σημερινή φάση της υποχώρησης του εργατολαϊκού κινήματος και της αριστερής και κομμουνιστικής πολιτικής πτέρυγας του, μόνο ως καρικατούρα ακούγονται τα συνθήματα του αυθορμητισμού. Αλλά ακόμα και στο ζήτημα των σοβιέτ ως οργάνων λαϊκής εξουσίας. τα όργανα εξουσίας, τις μορφές τους και τα οργανωτικά καλούπια τους, τα γεννάει η πείρα των μαζών και δεν υπάρχει καμία έτοιμη επαναστατική συνταγή για να εφαρμοστεί με επιτυχία σαν αντιγραφή από έναν άλλο λαϊκό ξεσηκωμό. Οι αυθορμησίες φωνάζουν δυνατά «όλη η εξουσία στα σοβιέτ», αδυνατώντας να προσεγγίσουν στοιχειωδώς τη σημερινή φάση του κινήματος. Εμείς ως κομμουνιστές λέμε ενεργητική αντίσταση στην ιμπεριαλιστική φρίκη και την καπιταλιστική βαρβαρότητα, ταξική ανασυγκρότηση των συνδικάτων και φυσικά κομμουνιστική ενότητα.

«Ο μαρξιστής όμως στην εκτίμηση της στιγμής δεν πρέπει να ξεκινά από το πιθανό, αλλά από το πραγματικό» ( Β.Ι. Λένιν)

 Ανάμεσα στις 5 εως 13 Απρίλη, ο Λένιν γράφει «τα γράμματα για την τακτική» και αμέσως μετά «τα καθήκοντα του προλεταριάτου στην επανάστασή μας», δηλαδή το σχέδιο προγράμματος του προλεταριακού κόμματος, το οποίο τελειώνει στις 28 Μάη 1917 σε ξεχωριστή μπροσούρα (ειδικό φυλλάδιο). Η επιμονή του Λένιν, πράγμα στο οποίο συμφωνούσε και η πλειοψηφία του κόμματος, ήταν ότι η επανάσταση του Φλεβάρη έπρεπε να προχωρήσει με γοργά βήματα στη σοσιαλιστική επανάσταση. Γράφει σχετικά: «Η κρατική εξουσία στη Ρωσία πέρασε στα χέρια μιας νέας τάξης, δηλαδή της αστικής τάξης και των αστικοποιημένων τσιφλικάδων. Από αυτή την άποψη, η αστικοδημοκρατική επανάσταση στη Ρωσία τελείωσε.» Μ’αυτό τον τρόπο αντιμετώπιζε έγκαιρα τον Κερένσκι που ήταν εκπρόσωπος των τρουντοβίκων. (Οι Τρουντοβίκοι –μικροαστοί δημοκράτες στη ρώσικη Δούμα-βουλή σχηματίστηκαν στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, πήραν σοβινιστική φιλοτσαρική θέση, υποστήριξαν την αστική κυβέρνηση τον Φλεβάρη 1917 και ήσαν εχθροί της Οκτωβριανής Επανάστασης). Ο Λένιν με οξυδέρκεια και αποφασιστικότητα καταγράφει τα βασικά ρεύματα μέσα στην αριστερά της εποχής του, δηλαδή μέσα στο σοσιαλιστικό και εργατικό κίνημα. Διακρίνει: 

α) το σοσιαλσοβινιστικό ρεύμα που συντάχτηκε ανοιχτά με τις αστικές κυβερνήσεις «του» στον πόλεμο 

β) το ρεύμα του κέντρου, «το βασίλειο της καλοκάγαθης μικροαστικής φρασεολογίας και του διεθνισμού στα λόγια» που έχει σαν ηγέτη τον Γερμανό Καρλ Κάουτσκι, τον λεγόμενο «πάπα του μαρξισμού» και προδότη της Β΄ Διεθνούς, άνθρωπο των πιο αξιοθρήνητων ταλαντεύσεων και προδοσιών.

γ) για τον Λένιν το γ΄ ρεύμα είναι οι διεθνιστές στην πράξη που τους εκφράζει πιο πιστά η Αριστερά του Τσίμερβαλντ (σύσκεψη σοσιαλιστών το 1915 στην ελβετική πόλη Τσίμερβαλντ) και όπου χαρακτηριστικά της ήσαν ο αγώνας ενάντια στο κέντρο του Κάουτσκι, ο αμείλικτος αγώνας ενάντια στο σοσιαλπασιφισμό, η αρχή πως «ο κύριος εχθρός είναι στη χώρα μας» και τέλος ο συνδυασμός της αποτροπής του πολέμου με τη σοσιαλιστική επανάσταση. Να σημειώσουμε ότι ο Λένιν σημειώνει πως στο Τσίμερβαλντ η πλειοψηφία πήρε μία μεσοβέζικη ταλαντευόμενη κεντριστική και «Καουτσκική» θέση, γι’αυτό χρεωκόπησε, λόγω της αδυναμίας της να σταθεί απέναντι στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Ο Β.Ι.Λένιν προτείνει στη θέση του ταλαντευόμενου κέντρου να φτιαχτεί μια νέα Διεθνής: «Να ιδρύσουμε χωρίς αργοπορία, μία νέα επαναστατική προλεταριακή Διεθνή, ή πιο σωστά να μη φοβόμαστε να δηλώσουμε μπροστά σε όλο τον κόσμο ότι η Διεθνής αυτή είχε ήδη ιδρυθεί και δράσει». Επίσης, ο Λένιν με απόλυτη αποφασιστικότητα γράφει πως «Καλύτερα να μείνουμε δύο, όπως ο Λίμπνεχτ (στη Γερμανία), παρά να ενωθούμε με τους οππορτουνιστές.» Βέβαια, τα γεγονότα στη Ρωσία από τον Φλεβάρη ως τον Οκτώβρη 1917 τρέχουν με τρομαχτικά ασύλληπτους ρυθμούς και μόνο η επαναστατική οξυδέρκεια του Λένιν και το συγχρονισμένο όπλο του κόμματος των μπολσεβίκων, αυτός ο ακριβής συνδυασμός, μπορούσε να οδηγήσει σ’ένα χρόνο το πέρασμα από την αστικοδημοκρατική, στη σοσιαλιστική επανάσταση. Στο πέρασμα από τον Φλεβάρη στον Οκτώβρη, στη μετακίνηση όλων των μαζών προς τ’αριστερά και τους μπολσεβίκους, στην απόρριψη της προσωρινής κυβέρνησης των Λβοφ-Κερένσκι και τέλος, στη θρυλική εφόρμηση στα Χειμερινά Ανάκτορα στις 25 Οκτώβρη. Στον επίλογο της μπροσούρας για τις θέσεις του Απρίλη, που έβαζαν τα θεμέλια για την Οκτωβριανή επανάσταση, ο Λένιν γράφει πως «η μπροσούρα μου πάλιωσε λόγω της οικονομικής εξάρθρωσης και της κακής λειτουργίας των τυπογραφείων της Πετρούπολης». Στην ενότητα «θέσεις του Απρίλη» παρουσιάζεται η εισήγηση του Λένιν στη συγκέντρωση των μπολσεβίκων που πήραν μέρος στην πανρωσική σύσκεψη των σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών στις 4 Απρίλη 1917.

 Πρακτικά, στις θέσεις του Απρίλη ο Λένιν δεν ρίχνει το σύνθημα της ανατροπής της προσωρινής κυβέρνησης, αλλά το κέρδισμα της πλειοψηφίας των Σοβιέτ. Με μια ελευθερία λόγου θα μπορούσε να το πει κάποιος «ειρηνική μετεξέλιξη της επανάστασης του Φλεβάρη». Ωστόσο, στις 18 Απρίλη ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, Μιλιουκόφ, πλήρως προσδεδεμένος στον αγγλογαλλικό άξονα, ανακοινώνει πως η συμμετοχή της Ρωσίας στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο θα συνεχιστεί.

Ως αποτέλεσμα της φιλοπόλεμης δήλωσης, οργανώνονται αντιπολεμικές διαδηλώσεις στις μεγαλύτερες ρώσικες πόλεις. Ο στρατηγός Κορνίλοφ διατάζει «πυρ», αλλά οι στρατιώτες αρνούνται να εκτελέσουν την προσταγή. Αρχίζει -ανοιχτά πλέον- η κρίση στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Απότοκος των λαϊκών συγκεντρώσεων και διαδηλώσεων, είναι η αποπομπή των Μιλιουκόφ-Κερένσκι από το κόμμα των εσέρων. Στις 24 Απρίλη (7 Μάη)  συνέρχεται η 7η συνδιάσκεψη των Μπολσεβίκων με 133 αντιπροσώπους και 18 με συμβουλευτική ψήφο, που αντιπροσωπεύουν 80.000 μέλη (το διπλάσιο του Φλεβάρη).  
Στην 7η Συνδιάσκεψη, ο Λένιν αναπτύσσει τις θέσεις του για τους δυο σταθμούς (ή φάσεις) της επανάστασης, το αστικοδημοκρατικό και το σοσιαλιστικό στάδιο. Στην 7η Συνδιάσκεψη υιοθετείται το ιστορικό –πλέον- σύνθημα «όλη η εξουσία στα σοβιέτ» ως άμεσο καθήκον των εργαζόμενων μαζών στη Ρωσία.

Στην 7η συνδιάσκεψη ο Ι.Β Στάλιν εισηγείται «το εθνικό ζήτημα» με κεντρικό πυρήνα τη δυνατότητα της αυτοδιάθεσης κάθε έθνους από την πολυεθνική Ρωσία. Η συνδιάσκεψη ψηφίζει την εισήγηση του Στάλιν κι απομονώνει την ομάδα Μπουχάριν-Πιατακόφ. Στηριγμένο στις αποφάσεις της 7ης Συνδιάσκεψης το μπολσεβίκικο κόμμα περνά στη διαφώτιση των μαζών και στη λαϊκή προπαγάνδα. Εξειδικεύει τα συνθήματα του κόμματος στους χώρους δουλειάς, στα σοβιέτ και στο μέτωπο. Για τους φαντάρους εκδίδεται η εφημερίδα «Οκόπναγια Πράβντα» (Η αλήθεια των χαρακωμάτων) και αρχίζει να γίνεται πράξη η πολιτική γραμμή των μπολσεβίκων  για «δυσπιστία προς την Προσωρινή κυβέρνηση». 
Παρ’όλα αυτά, όταν στις 3 (16) Ιούνη συνέρχεται το Α΄ Πανρωσικό συνέδριο των σοβιέτ, οι εσερομενσεβίκοι έχουν περίπου 800 συνέδρους ενώ οι μπολσεβίκοι μόνο 100.

Εκείνο που αξίζει -εκτός των άλλων- να συγκρατήσει κάποιος από την «πύκνωση του χρόνου» ανάμεσα στο διάστημα Φλεβάρης-Οκτώβρης 1917, είναι πως η συνείδηση των μαζών δεν αναπτύσσεται ευθύγραμμα αλλά αλματικά και πως το πέρασμα από ένα κατώτερο ιστορικό σημείο σ’ένα ανώτερο δε γίνεται με σημειωτόν αλλά γοργά. Οι μπολσεβίκοι διαφωτίζουν τις μάζες με βάση το τρίπτυχο ειρήνη-γη-ψωμί, με το οποίο άλλωστε έγινε η κίνηση των μαζών και η Οκτωβριανή επανάσταση. Τόσο απλά, τόσο λιτά και τόσο επαναστατικά. Όταν στις 18 Ιούνη (1η Ιούλη) 1917, 400.000 διαδηλωτές φωνάζουν «κάτω ο πόλεμος», «κάτω οι 10 καπιταλιστές υπουργοί», «όλη η εξουσία στα σοβιέτ», είναι φανερό πως ο χρόνος δουλεύει για τους μπολσεβίκους. Παρ’όλα αυτά η μυωπική Προσωρινή κυβέρνηση, πισθάγκωνα δεμένη στους Αγγλογάλλους, διατάζει το στρατό της σε επίθεση. Ένα στράτευμα κουρασμένο, πεινασμένο και μ’ανεπαρκή πολεμοφόδια. Πρόκειται για οικτρή αποτυχία. Δυο μέρες μετά (3 Ιούλη) και ενώ οι μπολσεβίκοι δεν είναι υπέρ της ένοπλης –ακόμα- εξέγερσης, χιλιάδες διαδηλωτές βγαίνουν στους δρόμους της Πετρούπολης και της Μόσχας ενάντια στον καταστροφικό πόλεμο. Από την κυβέρνηση ασκείται άγρια τρομοκρατία.

Οι εφημερίδες των μπολσεβίκων κλείνονται, υπογράφεται ένταλμα σύλληψης του Λένιν, οι υπεύθυνοι των διαδηλώσεων διώκονται. Ο Λένιν, που περνά στην παρανομία, γράφει: «η δυαδική εξουσία τελείωσε». Αναπτύσσει το σκεπτικό του λέγοντας πως η κατάσταση ισορροπίας (δυαδική εξουσία) δεν μπορεί να διαρκέσει πολύ. Στην περίπτωσή μας η αστική τάξη πήρε την εξουσία.

 Στο 6ο συνέδριο των μπολσεβίκων (το προηγούμενο είχε γίνει το 1907 στο Λονδίνο) στην Πετρούπολη, ο ηγέτης της επικείμενης επανάστασης «μιλούσε» μέσω Στάλιν-Μολότοφ-Σβερντλόφ και Οτζορνικίτζε στους 157 συνέδρους που αντιπροσώπευαν πλέον 240.000 μέλη. Το κόμμα έβγαζε 41 εφημερίδες στα ρώσικα, 12 σε άλλες γλώσσες, απέσυρε το σύνθημα «όλη η εξουσία στα σοβιέτ», ψήφισε τον Δημοκρατικό Συγκεντρωτισμό ως τρόπο λειτουργίας του, δέχτηκε τον Τρότσκι και την κεντριστική ομάδα του «Μισραγιόντσι» ως μέλη του κόμματος και έβαλε στόχο την οργάνωση της ένοπλης επανάστασης ως πολιτικό καθήκον. 
   Ως αντιπερισπασμό του 6ου συνεδρίου οι αστοί της Προσωρινής Κυβέρνησης οργανώνουν (12 Αυγούστου) στη Μόσχα συνδιάσκεψη παραγόντων, που παίρνουν μέρος μενσεβίκοι και εσέροι. Επρόκειτο για προπέτασμα καπνού καθώς ο στρατηγός Κορνίλοφ, με πρόσχημα «να σώσει την πατρίδα», ετοιμάζει στρατιωτικό πραξικόπημα. Στις 25 Αυγούστου κινάει ενάντια στη Μόσχα. Η απάντηση του λαού είναι ηρωϊκή. Εργάτες, στρατιώτες, ναύτες  με την καθοδήγηση των μπολσεβίκων βρίσκονται επί ποδός. Οι επαναστατικές Επιτροπές συντρίβουν τον στρατό του Κορνίλοφ. Ο στρατηγός Κρίμοφ αυτοκτονεί. Οι αγρότες απαλλοτριώνουν τη γη και τα σοβιέτ στρέφονται ακόμα περισσότερο στους μπολσεβίκους. Με ομόφωνη απόφασή του στις 25 Σεπτέμβρη, το σοβιέτ της Μόσχας προσχωρεί στους μπολσεβίκους, ενώ πολιτικές αναταράξεις, διασπάσεις, αποχωρήσεις, έχουμε σ’όλα τα κόμματα ακόμα και στους αναρχικούς.

 Οι Μορφωτικές Εκδόσεις, θέλοντας να τιμήσουν τα 100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση, εκδίδουν τις περίφημες «θέσεις του Απρίλη» του Β.Ι. Λένιν, ευελπιστώντας ότι το διάβασμά τους αποτελεί ένα ισχυρό όπλο στα χέρια των αριστερών αναγνωστών.

Απρίλης 2017
Μορφωτικές Εκδόσεις